Wstęp:
Przedstawienie podjęcia idei wypraw krzyżowych w basenie Morza Bałtyckiego. Scharakteryzowanie rozwoju organizacyjnego i terytorialnego zakonu (Zakon Szpitala Najświętszej Marii panny Domu Niemieckiego 1191-1196 r., nadanie mu charakteru rycerskiego na Ziemi Świętej w okresie wypraw krzyżowych na tle istniejących zakonów rycerskich templariuszy i joannitów).
Zasygnalizowanie obecności Krzyżaków na Węgrzech i próby stworzenia własnego odrębnego państwa, z którego w efekcie zostali wygnani.
Rozwinięcie:
Przedstawienie etapów podboju Prus przez Krzyżaków (1230-1283) z uwzględnieniem miejsca Prus jako państwa plemiennego (można wymienić plemiona, jakie zamieszkiwały ten obszar). Określić znaczenie złotej bulli w Rimini z 1226 r.
Należało podać genezę konfliktów polsko-krzyżackich, nawiązując do sporu o dokument lokacyjny Konrada Mazowieckiego, dotyczącego ziemi chełmińskiej, zabór Pomorza Gdańskiego w 1308-1309, zajęcie ziemi dobrzyńskiej przez Krzyżaków jako przyczyny wojny polsko-krzyżackiej w latach 1329-1332.
Przedstawić także pokojowe próby odzyskania ziem zagarniętych przez Zakon (sąd w Inowrocławiu 1320-1321. 1339 - proces w Warszawie, zawarcie wieczystego pokoju w 1343 w Kaliszu - i ich postanowienia). Należało także zaznaczyć, iż konflikt polsko-krzyżacki stał się jednym z głównych powodów zbliżenia Polski i Litwy.
W wypracowaniu należało uwzględnić przyczyny unii polsko-litewskich oraz zasygnalizować stosunki Korony i Litwy z Zakonem w pierwszej połowie XV wieku, które były uzależnione od konfliktów zbrojnych, jakie toczyły się pomiędzy tymi państwami: wielka wojna z Zakonem 1409-1411 oraz konflikty po I pokoju toruńskim; postanowienia II pokoju toruńskiego 1466 r.
Próby uzależnienia się Zakonu od Polski, czyli ostatnia wojna z Zakonem (1519 - 1521) zakończona sekularyzacją Zakonu (1525 hołd Albrechta Hohenzolerna złożony Zygmuntowi I Staremu).
Należało również uwzględnić układ w Wilnie w 1561 roku (Zygmunt August i ostatni mistrz Zakonu Kawalerów Mieczowych Gotard Kettler), w wyniku czego Inflanty włączono do Rzeczypospolitej, a Kurlandia została lennem Polski pod panowaniem Księcia Kettlera.
Zakończenie:
Zauważenie, iż potęga, jaką był Zakon Krzyżacki od XIII wieku, została pokonana, co doprowadziło do wzrostu pozycji Rzeczypospolitej nad Bałtykiem i jednocześnie zakończyło wojny oraz istnienie Zakonu Krzyżackiego. Jednocześnie należało zwrócić uwagę, że powstanie państwa świeckiego - Prus - w przyszłości było zagrożeniem dla Polski.
opracowała
mgr Renata Laskowska
II. Uzasadnij tezę, że XVI wiek był "złotym wiekiem" w historii Polski.
Temat ten powinien zawierać następujące problemy:
1. Okres rządów dwóch ostatnich Jagiellonów, sprawy wewnętrzne, jak rozwój ruchu egzekucyjnego (uporządkowanie praw, unia realna z Litwą z 1569 roku).
2. Przenikanie reformacji do Polski - rozwój jej na ziemiach polskich, Zygmunt Stary i August wobec tego kierunku religijnego - kontrreformacja, tolerancja religijna (konfederacja warszawska z 1573 roku), Polska "państwem bez płonących stosów".
3. Rozwój sztuki renesansowej; Kaplica Zygmuntowska, miasto Zamość, pałace magnatów (Baranów, Piaskowa Skała), kolekcje arrasów itd.
4. Wydarzenia w stosunkach Polski z sąsiadami:
a) klęska polityki dynastycznej Jagiellonów w Czechach i na Węgrzech (układ w Wiedniu 1515, bitwa pod Mohaczem - 1526)
b) likwidacja państwa zakonnego w Prusach i zhołdowanie państwa pruskiego (1525 - słynny hołd pruski w Krakowie)
c) sekularyzacja Zakonu inflanckiego (pierwsza wojna północna - pokój w Szczecinie), włączenie części Inflant do państwa polskiego
d) wojny Stefana Batorego z Iwanem Groźnym o Inflanty - próby podboju Rosji przez tego władcę.
5. Działalność wybitnych pisarzy tego okresu: Mikołaj Rej, Frycz Modrzewski, Jan Kochanowski, Akademia Krakowska.
7. Osiągnięcia w dziedzinie militarnej: wojsko kwarciane, piechota wybraniecka, rozwój artylerii, kartografii, husarii, początki stałej floty.
8. Upadek dynastii jagiellonów: pierwsza elekcja, pojawienie się pojęć: viritim, interex, Artykuły henrykowskie, Pacta conventa.
9. Ugruntowanie dominacji szlachty, np. pojawienie się Trybunału Koronnego - rezygnacja króla z najwyższego sądownictwa.
opracował
mgr Lech Strzałkowski
III. Zmagania o granice Polski w pierwszej połowie XX wieku.
część A. stosunek USA i Wielkiej Brytanii do zachodniej granicy Polski w 1945 roku - analiza źródeł
(Ai B już po korekcie)
Źródło A
W Jałcie Churchill nie chciał, by Polska otrzymała przyrost terytorialny większy niż tereny Prus Wschodnich, a jeśli już linia Odry, to w każdym razie przedłużona na Nysę Kłodzką (wschodnią), nie zaś Łużycką (zachodnią). Dyskusja na ten temat, dość zresztą krótka, nie prowadząca do ostatecznych wniosków, zyskała złą sławę na skutek cynicznego powiedzenia brytyjskiego premiera: "Byłoby niedobrze, gdybyśmy tak napchali polską gęś niemieckim jadłem, że dostałaby niestrawności".
J. Stefanowicz, Świat w trzydziestu odsłonach 1945-1970, Warszawa 1971, s 16-17.
Źródło B
Konferencja w Jałcie 4-15 luty 1945
Północne i zachodnie granice Polski
...8 lutego, Roosevelt sprecyzował stanowisko amerykańskie w oficjalnym memorandum. Zgadzał się na granicę przyznającą Polsce Prusy Wschodnie na południe od Królewca i tereny nad rzeką Odrą oraz Górny Śląsk. Zdecydowanie sprzeciwiał się jednak przyznawaniu Polsce terytoriów aż po Nysą Łużycką.
...W efekcie do akceptacji przedłożona została następująca deklaracja: "Uznaje się, że Polska musi otrzymać pokaźne nabytki terytorialne na północy i na zachodzie...". W ostatniej chwili przed przyjęciem deklaracji Mołotow zaproponował poprawkę. Pragnął wciąż, aby sprecyzować wizję obszaru nabytków Polski, dodając sformułowanie: " i przywrócenie jej dawnych granic w Prusach Wschodnich i na Odrze". Prezydent zapytał, jak dawno ziemie te były polskie. Mołotow odparł, ze bardzo dawno temu. 'Mogłoby to skłonić Brytyjczyków, aby zażądali zwrócenia Stanów Zjednoczonych Wielkiej Brytanii" zażartował Roosevelt i nie zgodził się na poprawkę.
Jan Karski, Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919 -1945, Od Wersalu do Jałty , Warszawa 1992, s. 478-480.
Źródło C
Memorandum Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej , przedłożone rządom Stanów Zjednoczonych Ameryki , Wielkiej Brytanii i Związku Radzieckiego (10 lipca 1945 r. , Moskwa).
1.Podstawy moralne postulatów polskich
Polska przez cały okres wojny stała niezmiennie po stronie Sprzymierzeńców, stale i konsekwentnie przeciw Niemcom, odrzucając stanowczo wszelkie sugestie współpracy z Niemcami. Polacy, walcząc ofiarnie na wielu frontach w kraju i za granicą, przyczynili się w miarę swych sił do zwycięstwa sprzymierzonych. Z tych powodów winna Polska otrzymać zadośćuczynienie moralne i materialne, odpowiednie do swych potrzeb demograficznych i gospodarczych.
2. Prawa historyczne Polski
Dzieje prehistoryczne wskazują, iż dorzecza Odry i Wisły były od drugiego tysiąclecia przed Ch. zamieszkiwane przez ludność kultury prałużyckiej, łużyckiej, wendzkiej, które przez swe podobieństwa i rozprzestrzenianie się wykazują związek z ludnością słowiańską . Stanowią one podłoże demograficzne narodu polskiego. Z tych względów ziemie między Odrą a Wisłą można uważać za macierzyste dla państwa polskiego.
Dzieje historyczne od X wieku wykazują, iż Polska mocno stała nad Odrą, a w pewnych okresach znacznie ją przekraczała. Dopiero od XIII wieku poczęła tracić swe zachodnie rubieże pod naciskiem germańskim i cofać się na wschód.
6. Położenie geograficzne i związki geopolityczne ziem zachodnich z Polską.
Nowa Polska będzie zbudowana na systemach Wisły i Odry, Warty i Nysy. Nic z tego terenu nie może znaleźć się w rękach niemieckich, w szczególności linia brzegu środkowej Odry, zaplecze Szczecina pod Wkrę ani żadna wysp położnych w zatoce Szczecińskiej.
Zachodnia granica Polski na Konferencji Poczdamskiej, Zbiór dokumentów opr. G. Rysiak, Biuletyn Niemcoznawczy, nr 4-5 , Opole 1970, s.12-16
Źródło D
Relacja premiera Churchilla z rozmowy z przedstawicielami Delegacji Polskiej na Konferencję Poczdamską
(24 lipca 1945r., Babelsberg)
(wyjątki)
Rozpocząłem, przypominając im, że Wielka Brytania przystąpiła do wojny, ponieważ Polska została napadnięta, lecz granice, które jej obecnie ofiarowują i które ona widocznie chce przyjąć, oznaczają, że Niemcy straciłyby 1/4 ziemi uprawnej, którą posiadały w 1937 roku. Trzeba by przesiedlić 8 lub 9 mln ludzi. Rezultatem tego byłoby, że Polacy i Rosjanie posiadaliby żywność i paliwo, podczas gdy my mielibyśmy gęby i serca. Sprzeciwiamy się takiemu podziałowi i jesteśmy przekonani, że tak samo niebezpieczne dla Polaków pchać się za daleko na zachód, jak niegdyś pchali się za daleko na wschód...
Bierut oświadczył uroczyście, że byłoby strasznym błędem, gdyby Wielka Brytania, która przystąpiła do wojny przez wzgląd na Polskę, nie wykazała teraz zrozumienia dla tych żądań. Są one dość skromne. Polska nie prosi o więcej, niż straciła. Tylko 1,5 mln Niemców ma być przesiedlonych. To wszyscy, którzy pozostali. Nowe tereny są potrzebne, by osiedlić 4 mln Polaków ze wschodu, spoza linii Curzona, i ok. 3 mln tych, którzy powrócą z zagranicy. Polska będzie miała mniejsze terytorium niż przed wojną. Straciła ona bogate obszary rolne dookoła Wilna, bogate lasy i zagłębie naftowe w Galicji. Przed wojną ok. 800 tys. polskich robotników rolnych wyjeżdżało zwykle do Wschodnich Niemiec na roboty sezonowe. Większość mieszkańców na ziemiach, których domagają się Polacy, szczególnie na Śląsku, jest rzeczywiście Polakami, chociaż czynione były usiłowania, by ich zgermanizować. Te ziemie są historycznie polskie, a Prusy Wschodnie wciąż mają dużą polską ludność na Mazurach. Przypominałem Bierutowi, że nie ma żadnego sporu, co do dania Polsce tych części Prus Wschodnich, które leżą na południe i zachód od Królewca. Polacy proszą jedynie, by ich żądania zostały dokładnie zbadane. Granica, którą oni proponują, jest możliwie najkrótszą linią pomiędzy Polską a Niemcami. Popierałem sprawę sutej rekompensaty dla jego kraju, lecz ostrzegłem go, że Polacy są w błędzie, żądając tak wiele.
Zachodnia granica Polski na Konferencji Poczdamskiej, Zbiór dokumentów opr. G. Rysiak, Biuletyn Niemcoznawczy, nr 4 - 5, Opole 1970, s. 103 - 104
Źródło E
Konferencja Poczdamska, komunikat konferencji Trójstronnej
(2 sierpnia 1945 r., Poczdam)
VI
Miasto Królewiec i obszar przyległy
Konferencja zgodziła się w zasadzie na propozycję Związku Radzieckiego, aby odcinek zachodniej granicy ZSRR, przylegający do Morza Bałtyckiego, przebiegał od punktu na wschodnim brzegu Zatoki Gdańskiej w kierunku wschodnim na północ od linii Braniewo - Gołdap do punktu, w którym stykają się granice Litwy, Polski, Prus Wschodnich.
IX
Polska
B. W Sprawie zachodniej granicy Polski osiągnięte zostało następujące porozumienie: Trzej szefowie rządów potwierdzili swą opinię, że ostateczna delimitacja zachodniej granicy Polski winna zaczekać do układu pokojowego.
XIII
Uporządkowane przesiedlenie ludności niemieckiej
Trzy rządy, rozważywszy sprawę pod każdym względem, uznają, że musi zostać przedsięwzięte przesiedlenie do Niemiec pozostałej w Polsce, Czechosłowacji i na Węgrzech ludności niemieckiej lub jej elementów.
Zachodnia granica Polski na Konferencji Poczdamskiej, Zbiór dokumentów opr. G. Rysiak, Biuletyn Niemcoznawczy, nr 4 - 5, Opole 1970, s. 149 - 151
Źródło F:
(mapki)
1. Zapoznaj się ze źródłami A i B:
a) Wyszczególnij racje, którymi kierowali się Churchill i Roosevelt, negując przesunięcie polskiej granicy zachodniej na linię Odry i Nysy Łużyckiej.
- racje Churchilla: Polska nie będzie w stanie zagospodarować tych ziem (0-5)
- racje Roosevelta: obawiał się precedensu wynikającego z powrotu Polski do jej dawnych granic (0-5)
b) Na podstawie wiedzy pozaźródłowej wyjaśnić dlaczego Churchill i Roosevelt obstawali przy linii Odry i Nysy Kłodzkiej.
- Nysa Kłodzka była wschodnią granicą osadnictwa niemieckiego na Śląsku
- na wschód od Nysy Kłodzkiej przeważała ludność słowiańska (0-5)
2. Przeanalizuj źródło C:
a) Zestaw argumenty TRJN, które miały świadczyć o konieczności przyznania Polsce ziem północnych i zachodnich.
- Polska przeciwstawiała się Niemcom, odmawiała współpracy z nimi
- Polska była wierna sprzymierzeńcom
- Polacy ofiarnie walczyli na frontach przeciw Niemcom
- ziemie te były potrzebne Polsce ze względów demograficznych i gospodarczych (0-5)
b) Wymień racje, które świadczyły o polskości ziem w dorzeczu Odry.
- racje prehistoryczne: podobieństwa i zasięg kultury łużyckiej, wenedzkiej i słowiańskiej
- racje historyczne: ziemie te wchodziły w skład Polski w X-XIII w. (0-5)
c) Bazując na wiedzy pozaźródłowej, wyszczególnij przekazy i kroniki, które potwierdzają przynależność tych ziem do kręgu kultury słowiańskiej w okresie wczesnego średniowiecza.
- głównie:
- przekaz Jordanesa z VI w.
- kronika Fredegara z VII w.
- przekaz geografa bawarskiego z IX w.
- kronika Widukinda z X w.
- kronika Thietmara z XI w. (0-10)
d) Na podstawie źródła wyjaśnij, dlaczego oparcie granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej miało dla Polski fundamentalne znaczenie.
- Odra jest uzupełnieniem naturalnych granic Polski
- Odra tworzy zwartą jednostkę geograficzną z dorzeczem Wisły między Karpatami a Bałtykiem
- Odra jest naturalną zaporą przeciw ekspansji niemieckiej (0-5)
3. Przestudiuj źródło D:
a) Zestaw argumenty Churchilla, którymi szafował przeciwko przyznaniu Polsce ziem po Odrę i Nysę Łużycką.
- Niemcy utracą 1/4 ziem uprawnych
- trzeba będzie przesiedlić 8-9 mln ludzi
- obawa przed koniecznością utrzymywania Niemców (0-5)
b) Wypisz kontrargumenty Bieruta, które miały świadczyć o konieczności przyznania Polsce tych ziem.
- Polska chce powetować sobie straty na wschodzie, tj. obszary rolne koło Wilna, bogate lasy i zagłębie naftowe w Galicji
- tereny potrzebne do osiedlenia 7 mln Polaków
- przed wojną na wschodzie NIemiec i tak pracowało sezonowo 800 tys. Polaków
- większość mieszkańców na Śląsku i w Prusach Wschodnich stanowią Polacy
- linia Odry i Nysy Łużyckiej jest najkrótszą granicą między Polską a Niemcami
- problem przesiedleń dotyczy tylko 1,5 mln Niemców (0-5)
4. Na podstawie źródeł C i E wyszczególnij obszary, których przekazania domagał się TRJN, a których Polska nie otrzymała na Konferencji Poczdamskiej.
5. Zapoznaj się ze źródłem E:
a) opisz linię, która ograniczała od zachodu i północy obszary przyznane Polsce w Poczdamie.
- część zachodnia tej linii miała przebiegać od Morza Bałtyckiego bezpośrednio na zachód od Świnoujścia i stąd do rzeki Odry, a Odrą na południe do ujścia Nysy Łużyckiej do Odry i dalej Nysą Łużycką na południe do granicy Czechosłowackiej
- część północna tej linii miała przebiegać od Zatoki Gdańskiej w kierunku wschodnim wzdłuż linii Braniewo - Gołdap do styku granic Polski, Litwy i Prus Wschodnich. (0-5)
b) Kiedy miała być ostatecznie wyznaczona zachodnia granica Polski?
- na konferencji pokojowej (0-3)
c) Na podstawie wiedzy pozaźródłowej wyjaśnij, dlaczego nie doszła do skutku konferencja pokojowa w sprawie Niemiec.
- w wyniku pogorszenia się stosunków na linii wschód-zachód i rozpoczęcia rywalizacji o wpływy na świecie między USA i ZSRR. (0-5)
d) W oparciu o wiedzę pozaźródłową podaj powody podjęcia przez Wielką Trójkę decyzję o wysiedleniu Niemców z Polski.
- aby mniejszość niemiecka stanowiąca tzw. V kolumnę nie stała się w przyszłości podobnie jak w okresie hitlerowskim pretekstem do rozpoczęcia nowej wojny. (0-5)
6. Przeanalizuj źródło F:
a) na podstawie projektu Kaufmanna określ, na jakiej rzece miała zostać oparta zachodnia granica Polski.
- na Łabie (0-6)
b) W oparciu o wiedzę pozaźródłową uzasadnij polskie racje historyczne do obszarów wokół Berlina i Rostocku przewidywanych dla Polski w projekcie Kaufmanna.
- północne Połabie, tj. Wieleci razem z Polakami wchodzili do tzw. lechickiej grupy językowej
- południowe Połabie, tj. Łużyce wchodziły w skład państwa B. Chrobrego i Mieszka II. (0-10)
c) na podstawie projektów Wallesa, Morgentchaua i Trumana określ, co było ich wspólną cechą dotyczącą kwestii polskiej.
- wspólną cechą była przewidywana zachodnia granica na Odrze i Nysie Łużyckiej. (0-6)
d) Bazując na wiedzy pozaźródłowej, wykaż, dlaczego USA zmieniły swoje negatywne stanowisko z Jałty i w Poczdamie przychyliły się do polskich racji względem Odry i Nysy Łużyckiej.
- zmiana na urzędzie prezydenta - Roosevelta zastąpił Truman
- chęć pozyskania ZSRR do wojny z Japonią. (0-5)
Część B
Napisz wypracowanie na temat: Stanowisko USA, Wielkiej Brytanii i Francji odnośnie polskich granic, na tle sytuacji międzynarodowej w pierwszej połowie XX w.
Wstęp:
Abiturient powinien przedstawić miejsce sprawy polskiej na tle konfliktu mocarstw w I wojnie światowej w latach 1914-1918. Może uwzględnić sytuacje Polaków w przededniu wybuchu wojny (orientacje polityczne) - krótko je scharakteryzować.
Rozwinięcie:
W rozwinięciu należało przedstawić sprawę polską w polityce państw walczących w I wojnie światowej - deklaracje mocarstw w pierwszych dniach wojny w celu zwerbowania Polaków do swoich armii (państwa ententy uznały, że sprawa polska to wewnętrzny problem Rosji).
Akt 5 listopada 1916 i zapowiedź powstania "samodzielnego państwa polskiego"pod kuratelą państw centralnych. Określić znaczenie Aktu 5 listopada - umiędzynarodowienie sprawy polskiej oraz wydanie w XII 1916 roku przez cara Mikołaja II rozkazu zawierającego deklarację wolności i zjednoczenie w Unii z Rosją.
Oświadczenie prezydenta USA Thomasa Woodrowa Wilsona z 22 stycznia 1917 i 8 stycznia 1918 r. (14 punkt Wilsona) o powstaniu niepodległej Polski w granicach etnicznych z dostępem do morza.
Wpływ rewolucji w Rosji 1917 r. na sprawę polską (oświadczenie z 27 marca 1917 r. i 29 marca 1917 mówiące o niepodległości Polski).
Wydanie 15 listopada 1917 r. Deklaracji Praw Narodu Rosji, podkreślającej prawa narodów do samostanowienia.
Następnie znaczenie pokoju w Brześciu 3 marca 1918 r. (Rosja zrzeka się się ziem polskich) i w efekcie anulowanie traktatów rozbiorowych 29 sierpnia 1918 r.
Kolejnym aspektem jest poruszenie sprawy polskiej na konferencji w Paryżu: